· Δυστυχώς πια αισθάνομαι ότι βλέπω ένα remake, ξέρετε: βλέπω τον κ. Κασσελάκη και τον κ. Βελόπουλο και μου θυμίζουν τον κ. Τσίπρα και τον κ. Καμμένο. Πολύ. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτοί κάποια στιγμή συγκυβέρνησαν. Ενώθηκαν αυτές οι δύο ετερόκλητες δυνάμεις και κυβέρνησαν τέσσερα χρόνια.
Παρ’ ότι είναι προφανής η προεκλογική στόχευση αυτής της δήλωσης, προξενεί τουλάχιστον την απορία. Οι Α. Τσίπρας και Π. Καμμένος είχαν τουλάχιστον ένα κοινό πολιτικό παρονομαστή. Το αντιμνημονιακό μέτωπο.
Πολύ δύσκολα όμως μπορούμε να βρούμε έως σήμερα κοινά πολιτικά σημεία μεταξύ του Σ. Κασσελάκη και του Κ. Βελόπουλου. Γιατί λοιπόν ο Πρωθυπουργός, ένας οπωσδήποτε έμπειρος πολιτικός, κάνει αυτή την δήλωση που αν διαψευσθεί από την ροή των γεγονότων, όπως άλλωστε δείχνει η πρώτη πρόχειρη ανάγνωση, θα πλήξει το κύρος του; Μήπως τελικά δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα; Μήπως πίσω από αυτό το προεκλογικό πυροτέχνημα κρύβεται κάτι άλλο πολύ πιο μεγάλο, πολύ πιο σοβαρό, που φοβίζει τον Πρωθυπουργό;
Το σοκ της χρεοκοπίας
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Συμπληρώνονται σε λίγες ημέρες 14 χρόνια, από την 23η Απριλίου 2010, την ημέρα δηλαδή που οι Έλληνες πληροφορήθηκαν εμβρόντητοι από τον τότε Πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου, ότι η χώρα χρεοκόπησε. Ήταν ένα σοκ για την συντριπτική πλειονότητα της κοινής γνώμης που είχε ζήσει σε ένα οικονομικό περιβάλλον συνεχούς ανάπτυξης και είχε γαλουχηθεί με την ακράδαντη πίστη ότι η οικονομική θέση της χώρας ήταν σταθερή, παρ’ ότι κατά καιρούς αντιμετώπιζε σοβαρά, αλλά πάντοτε διαχειρίσιμα προβλήματα.
Η έννοια της κρατικής χρεοκοπίας είχε εξαλειφθεί από την συλλογιστική των νεοελλήνων παρ’ ότι ως οικονομικό γεγονός μείζονος σημασίας καταγράφονταν τέσσερις (4) φορές (1827, 1843, 1897 και 1932) στην ιστορία του νεότερου ελληνικού κράτους. Ελάχιστες ήταν οι μεταπολιτευτικές φωνές που όταν όλα πηγαίναν καλά, τόλμησαν έστω δειλά να προειδοποιήσουν για τον υπαρκτό κίνδυνο κρατικής χρεοκοπίας σε κάποιο αόριστο μέλλον. Και ακόμα πιο λίγες ήταν οι φωνές που ανέδειξαν τα πραγματικά αίτια της επερχόμενης οικονομικής τραγωδίας (μοναδική και μεμονωμένη περίπτωση, η ομιλία του Κώστα Σημίτη για τον προϋπολογισμό τον Δεκέμβριο του 2008). Κανένας πολιτειακός και θεσμικός παράγων, κανένα πολιτικό κόμμα (ούτε καν το ΚΚΕ) δεν ενημέρωσε με συνέπεια και συνέχεια, έγκαιρα, υπεύθυνα και τεκμηριωμένα τους Έλληνες για την επικείμενη χρεοκοπία. Κακά τα ψέματα, η Ελληνική κοινωνία έφθασε στην χρεοκοπία χωρίς να ακούσει ούτε μία έγκαιρη και τεκμηριωμένη προειδοποίηση. Οι Έλληνες ξύπνησαν ένα πρωί χρεοκοπημένοι και παντελώς απροετοίμαστοι.
Έχουν περάσει ελάχιστα χρόνια από εκείνη την τραυματική περίοδο. Τα έντονα πάθη και συναισθήματα που προκάλεσαν εκείνα τα δραματικά γεγονότα είναι ακόμα νωπά. Συνεπώς δεν είναι δυνατόν να αρχίσει να γράφεται με αντικειμενικό τρόπο η ιστορία εκείνης της περιόδου. Όμως μερικά συμπεράσματα είναι ήδη δεδομένα και αρκετά ισχυρά. Οι επιπτώσεις της χρεοκοπίας στην καθημερινότητα προκάλεσαν έντονη οργή που γρήγορα μετεξελίχθηκε σε ένα ετερόκλητο ιδεολογικά, αλλά μαζικό αντισυστημικό κίνημα, που διαπερνούσε οριζόντια το προ-μνημονιακό πολιτικό σύστημα. Στις τάξεις του αντισυστημικού αντιμνημονιακού κινήματος συναθροίζονταν ακροδεξιοί, εθνικιστές, συντηρητικοί, παλαιοί ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ και ριζοσπάστες αριστεροί.
Ετερόκλητες συμμαχίες
Αυτό ακριβώς το αντισυστημικό κίνημα εκμεταλλεύθηκαν οι Α. Τσίπρας και Π. Καμμένος για να κερδίσουν τις εκλογές και να πάρουν την εξουσία. Μία ετερόκλητη κυβερνητική συμμαχία που είχε όμως νομιμοποιηθεί πολιτικά τα προηγούμενα χρόνια στην ετερόκλητη ιδεολογική βάση του αντισυστημικού κινήματος. Γι’ αυτό και η κυβέρνηση συνεργασίας ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ άντεξε τέσσερα χρόνια.
Διέθετε ισχυρά κοινωνικά στηρίγματα επειδή στηρίζονταν από μία ισχυρή αντισυστημική κινηματική λαϊκή βάση.
Ας θυμηθούμε τα γεγονότα. Στις εκλογές 2019 η ΝΔ πήρε 39,85% και ο ΣΥΡΙΖΑ που τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια επωμίζονταν την φθορά και την λαϊκή δυσαρέσκεια από την πιστή εφαρμογή του 3ου και πιο σκληρού μνημονίου πήρε 31,53%. Σε απλά Ελληνικά εάν δεν είχε προηγηθεί η Συμφωνία των Πρεσπών που έπληξε καίρια ιδεολογικά και κατέστρεψε πολιτικά τους ΑΝΕΛ ενώ ταυτόχρονα απέκοψε από το αντισυστημικό κίνημα και την εκλογική βάση του ΣΥΡΙΖΑ την εκτός ΑΝΕΛ εθνικιστική συνιστώσα (δηλαδή τους ψηφοφόρους που προέρχονταν κυρίως από το πατριωτικό ΠΑΣΟΚ), τα δύο κόμματα (ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ) θα είχαν την ίδια περίπου εκλογική δύναμη.
Ωφέλιμη ιστορική αναδρομή που αναδεικνύει τις διαφορές με την σύγχρονη πολιτικό-οικονομική συγκυρία. Σήμερα οι πλατείες δεν είναι γεμάτες από αγανακτισμένους και οργισμένους πολίτες, αφού μία σειρά ιδεολογικών ζητημάτων (μεταναστευτικό, δικαιώματα μειονοτήτων κλπ) έχει φέρει τους παλιούς συντρόφους σε αντίπαλα χαρακώματα.
Η πολιτική συμμαχία ακροδεξιών και εθνικιστών με ριζοσπάστες αριστερούς δεν είναι πια υπαρκτό πολιτικό δεδομένο και τέλος η οικονομία πάει κατά την κυβέρνηση μία χαρά. Σύμφωνα με τον Economist αλλά και τον φιλοκυβερνητικό τύπο η οικονομία αναπτύσσεται πάνω από τις προσδοκίες, άρα αφού υπάρχει ανάπτυξη υπάρχει πλούτος για όλους. Γιατί λοιπόν ο Πρωθυπουργός ανησυχεί για την αναβίωση του αντισυστημικού μετώπου;
Διότι ο Πρωθυπουργός, αφενός, είναι έξυπνος άνθρωπος και ξέρει να διαβάζει τα απολογιστικά στατιστικά οικονομικά στοιχεία από την σωστή οπτική γωνία, αφετέρου, γνωρίζει επακριβώς τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις που έχει αναλάβει για λογαριασμό της χώρας η κυβέρνηση του, όπως αυτές απορρέουν από το Νέο Σύμφωνο Σταθερότητας που εγκρίθηκε στον Φεβρουάριο 2024. Δεσμεύσεις που θα καθορίσουν άμεσα (από το 2025) και για τα αμέσως επόμενα χρόνια, την οικονομική πολιτική των κυβερνήσεων της Νέας Δημοκρατίας.
Κατ’ αρχήν σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της μακροοικονομικής βάσης δεδομένων της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (AMECO), ο δείκτης καθαρών επιχειρηματικών κερδών ήταν για την Ελλάδα 124 το 2007, έπεσε στο 82,6 το 2012, επανήλθε στο 117,5 το 2019 και εκτοξεύθηκε στο 147,3 το 2023, δηλαδή πολύ πιο πάνω από τα προ-μνημονιακά επίπεδα. Ήτοι την περίοδο 2019-2023 έχουμε στην χώρα μία τεράστια αύξηση των επιχειρηματικών κερδών, την υψηλότερη επίδοση στην Ε.Ε-27
Πριν λίγες ημέρες, στις 4 Απριλίου, τα Υπουργεία Οικονομικών και Εργασίας με επίσημες ανακοινώσεις επαίρονταν, γιατί σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ την περίοδο 2021-2022, τότε δηλαδή που ο πληθωρισμός αυξήθηκε δραματικά, ο δείκτης κοινωνικής ανισότητας (δείκτης Gini) αυξήθηκε ελάχιστα, από 31,4 σε 31,8 και το ποσοστό του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας βελτιώθηκε ελάχιστα, από 26,3% σε 26,1%. Συνεπώς και σύμφωνα πάντα με τους συντάκτες αυτών των ανακοινώσεων, οι πολιτικές της Νέας Δημοκρατίας προστάτευσαν την κοινωνική συνοχή.
Ξεχνούν οι συντάκτες αυτών των ανακοινώσεων ότι η Νέα Δημοκρατία κυβερνά από το 2019 και σύμφωνα πάντα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ σε αυτή την χρονική περίοδο ο συντελεστής Gini, δηλαδή ο δείκτης που μετρά την κοινωνική ανισότητα αυξήθηκε από 31% (2019) σε 31,8% (2023), ενώ η μείωση του ποσοστού των κατοίκων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας από το 29% (2019) στο 26,1% (2023), δεν μπορεί να πιστωθεί επ’ ουδενί στα θετικά της κυβερνητικής πολιτικής αφού υστερεί απελπιστικά από το αναπτυξιακό άλμα της περιόδου 2021-2023 και την σημαντική μείωση της ανεργίας. Σε απλά Μαθηματικά, δημιουργήθηκε μεν πλούτος (τεράστια αύξηση επιχειρηματικών κερδών) που δεν διαχύθηκε στην κοινωνία (οι δείκτες κοινωνικής ανισότητας αυξήθηκαν και ποσοστό φτώχειας δεν μειώθηκε ανάλογα με την αύξηση του ΑΕΠ).
Τι μας δείχνουν τα παραπάνω στοιχεία; Πλήρης διάψευση της περιβόητης νέο-φιλελεύθερης θεωρίας των trickle-down economics που διακηρύσσει ότι τα οφέλη από την αυξημένη κερδοφορία των πλουσίων διαχέονται μέσω της ανάπτυξης στην υπόλοιπη κοινωνία και συνεπαγωγικά αποτυχία της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης που διαπνέονταν και καθοδηγούνταν πολιτικά από αυτή την αντιδραστική οικονομική άποψη.
Το νέο Σύμφωνο
Όμως τα χειρότερα είναι μπροστά. Ο Πρωθυπουργός και η ηγετική κυβερνητική ομάδα γνωρίζουν ότι με τον προϋπολογισμό 2025 επανέρχονται οι πολιτικές λιτότητας που είχαν πάψει να εφαρμόζονται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο από το 2020 λόγω της πανδημίας. Γιατί το λέμε αυτό;
Σύμφωνα με το Νέο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης που εγκρίθηκε τον Φεβρουάριο 2024, η επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων δεν θα κρίνεται πλέον από τον γνωστό περιοριστικό κανόνα του 3% του ΑΕΠ στο δημόσιο έλλειμμα (ισοζύγιο εσόδων-εξόδων) αλλά από την επίτευξη του ετήσιου στόχου των δαπανών, που θα ορίζεται από κοινού με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, βάσει ενός 4-ετούς μεσοπρόθεσμου προγράμματος, που θα υποβάλει μετά τον Απρίλιο 2024 ξεχωριστά η κάθε ευρωπαϊκή κυβέρνηση.
Δημόσιος χώρος για κοινωνική πολιτική μέσω των διαφόρων… pass που αφειδώς μοίρασε η κυβέρνηση Κ. Μητσοτάκη την πρώτη τετραετία δεν δημιουργείται όταν τα έσοδα αυξηθούν (φυσιολογική εξέλιξη λόγω του πληθωρισμού), αλλά όταν μειωθούν οι δαπάνες. Στην περίπτωση όμως που οι δαπάνες ξεπεράσουν τον προβλεπόμενο στόχο, τότε θα αφαιρούνται από τον στόχο του επόμενου χρόνου. Δηλαδή θα υιοθετούνται επί πλέον περιοριστικές πολιτικές για να θεραπευτεί το πρόβλημα που προέκυψε την προηγούμενη χρονιά. Όταν η υπέρβαση των δαπανών ξεπεράσει το 0,3% του ΑΕΠ, τότε η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει το δικαίωμα να θέσει αυτή την χώρα σε καθεστώς υπερβολικού ελλείμματος. Χώρες με υπερβολικό δημόσιο χρέος όπως η Ελλάδα, είναι υποχρεωμένες να το μειώνουν κατά 1% κάθε χρόνο. Στόχος αυτής της δημοσιονομικής πολιτικής ο περιορισμός του ελλείμματος στο 1,5% του ΑΕΠ, ώστε να υπάρχει επί πλέον δημοσιονομικός χώρος 1,5 % του ΑΕΠ για δαπάνες που θα καλύψουν έκτακτες ανάγκες (πχ θεομηνίες, σεισμούς, πανδημίες κλπ). . Μία χαρά καταλάβατε. Επανέρχεται η μνημονιακή λιτότητα χωρίς το μνημόνιο. Μία οικονομική πραγματικότητα εμφανώς αντίθετη με το κλίμα οικονομικής αισιοδοξίας και χαλάρωσης που επιχειρείται να καλλιεργηθεί εν όψει των ευρωεκλογών.
Αρκούν οι παραπάνω περιληπτικές αναφορές στα αποτελέσματα των οικονομικών πολιτικών της περιόδου μετά το 2019 και στις ήδη προαποφασισμένες δημοσιονομικές πολιτικές των αμέσως επόμενων ετών, για να αντιληφθούν ακόμα και οι κατ’ επάγγελμα αιθεροβάμονες την οικονομική κατάσταση που θα πρέπει να διαχειριστεί η κυβέρνηση του Κ. Μητσοτάκη τον επόμενο χειμώνα.
Μία κοινωνία καθημαγμένη από την ακρίβεια και την φτώχεια θα πρέπει να αντιμετωπίσει την νέα λιτότητα μέσα σε ένα δυσμενές παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον, όπου θα κυριαρχούν τα υψηλά επιτόκια και οι πληθωριστικές πιέσεις. Δεν χρειάζεται να έχει κανείς μεγάλη φαντασία για να προβλέψει ότι η δυσμενής οικονομική συγκυρία θα προκαλέσει και πάλι έντονες κοινωνικές διεργασίες που κανείς δεν γνωρίζει που θα καταλήξουν και πόσο κακό θα προκαλέσουν.